Πρώτα απ' όλα, φωνήματα ονομάζονται οι ελάχιστες μονάδες ήχου κάθε γλώσσας που λειτουργούν διακριτικά, δηλ. διακρίνουν σημασίες, π.χ. κάτι, μάτι. Η εναλλαγή των δύο πρώτων στοιχείων στις δύο αυτές λέξεις δημιουργεί διαφορετικές σημασίες. Τα φωνήματα δεν πρέπει να ταυτίζονται με τους φθόγγους μιας γλώσσας, γιατί οι φθόγγοι δεν έχουν πάντοτε διακριτική λειτουργία.
Συχνά, κατά τους συνδυασμούς των φωνημάτων, εμφανίζονται αλλαγές στους φθόγγους που σχηματίζουν φωνήματα, οι οποίες επηρεάζουν τη φωνολογική δομή είτε των μορφημάτων είτε και των λέξεων. Πρόκειται για τα γνωστά πάθη φωνημάτων,
τα οποία διακρίνονται σε πάθη φωνηέντων και πάθη συμφώνων.
*ΠΑΘΗ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ
Τα πάθη των φωνηέντων εμφανίζονται κυρίως στον προφορικό λόγο και στη λογοτεχνική γλώσσα, ιδιαίτερα στην ποίηση και στα θεατρικά κείμενα. Ποια είναι αυτά;
1. Η συνίζηση: το φαινόμενο στο οποίο δυο συνεχόμενα φωνήεντα μιας λέξης προφέρονται μαζί σε μια συλλαβή, π.χ. εννέα -> εννιά
2. Η συναίρεση: η ένωση σε ένα φωνήεν δύο γειτονικών φωνηέντων που βρίσκονται στην ίδια λέξη, π.χ. μιλάει -> μιλά
3. Η έκθλιψη: η αποβολή του τελικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει από φωνήεν, π.χ. με άλλους -> μ' άλλους
4. Η αφαίρεση: η αποβολή του αρχικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η προηγούμενη τελειώνει σε φωνήεν, π.χ. σου είπα -> σου 'πα
5. Η συγκοπή: η αποβολή ενός φωνήεντος ανάμεσα σε δύο σύμφωνα, π.χ. κορυφή -> κορφή
6. Η αποκοπή: η αποβολή του τελικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει από σύμφωνο, π.χ. φέρε το-> φερ' το
7. Η αποβολή: (ανήκει στην κατηγορία των αλλαγών που σχετίζονται με τα αρχικά φωνήεντα μιας λέξης. Συγκεκριμένα:) όταν χάνεται το αρχικό φωνήεν, π.χ. εβδομάδα -> βδομάδα
8. Η πρόταξη: (ανήκει στην κατηγορία των αλλαγών που σχετίζονται με τα αρχικά φωνήεντα μιας λέξης. Συγκεκριμένα:) όταν προστίθεται ένα φωνήεν στην αρχή της λέξης, π.χ. μασχάλη -> αμασχάλη
9. Η αλλαγή: (ανήκει στην κατηγορία των αλλαγών που σχετίζονται με τα αρχικά φωνήεντα μιας λέξης. Συγκεκριμένα:) όταν αλλάζει το αρχικό φωνήεν μιας λέξης, π.χ. επάνω -> απάνω
*ΠΑΘΗ ΣΥΜΦΩΝΩΝ
1. Η αποβολή: η αποβολή του γ ανάμεσα σε δύο φωνήεντα, π.χ. λέγω -> λέω
2. Η ανάπτυξη: η προσθήκη του γ ανάμεσα σε δύο φωνήεντα, π.χ. έκαιε -> έκαιγε
3. Το ένρινο ν:
(α.) μπροστά από τα: κ, γ, χ, ψ τρέπεται σε γ, π.χ. γράφω -> συν-γράφω -> συγγράφω
(β.) μπροστά από τα: π, β, φ, ψ τρέπεται σε μ, π.χ. πνέω -> ἐν-πνέω -> ἐμπνέω
(γ.) μπροστά από τα: μ, λ, ρ, συνήθως αφομοιώνεται με αυτά, δηλαδή γίνεται ίδιο με αυτά, π.χ. ὠξυν-μένος -> ὠξυμμένος
